چندی است در فضای مجازی حدیثی منسوب به امام حسین منتشر شده است که ادعا می کند این حدیث اعراب را بر ایرانیان برتر قلمداد کرده و تجاوز به حقوق آنها را کار درستی می داند.
تعدادی از فعالین این حوزه این مطلب را بررسی کرده اند و نتایج آن را برای ما ارسال کرده اند.
ردیه ای برشبهه وارده بر حدیث «نحن قریش و شیعتنا العرب و عدونا العجم »
پیش از ورود به بحث و بررسی ترجمه صورت گرفته و ارائه ترجمه صحیح و توضیح متن حدیث مطروحه، لازم است نکات ذیل درنظر گرفته شود:
۱) ترجمهانجام ورایج شده در اینترنت اشتباهات فراوانی دارد که در مقایسه با ترجمه صحیح معلوم می‌شود. تمامی اشتباهات موجود در ترجمه رایج بنا بر اصل «اصالت حسن» به حساب عدم تسلط مترجم به زبان عربی درنظر گرفته می شود، نه سوء نیت ایشان.
۲)اگر فردی کمی آشنایی با زبان عربی داشته باشد می داند که در این زبان معنای ریشه ای کلمه عرب به معنای فصیح و با فصاحت و عجم به معنای لکنت در زبان و عدم فصاحت شخص است(نه به معنای ایرانی!!!). لذا براین اساس در زبان عربی به افرادی که از لحاظ قومی عرب نبوده اند نیز به علت عدم توانایی در بیان درست منظورشان در کلام عجم گفته می شود. (به عنوان مثال غیر عرب برای بچه شتر لفظ بچه شتر را بکار میبرد بچه + شتر ولی عرب برای اینکه بگوید بچه شتر برای بچه شتر یک ساله لفظی مستقل و برای دو ساله لفظی دیگر و برای ………. شش ساله لفظی دیگر را دارد منظور اینکه عرب برای هر معنا لفظی خاص را دارد به خلاف بقیه زبانها .) در ادامه عرب معنای مثبت تری و لغت عجم نیز معنای منفی تری به خود گرفتند. این معانی لغوی که بیان شد را در ترجمه های فعلیاین کلمات مشاهده می کنیم.
در نهایت درمورد معنای کلمات عرب و عجم می توان چنین عنوان نمود:
در زبان عربی از جمله معانی کلمه «عَرَب و عَرِب» عبارت است از: کسی که فصیح سخن بگوید، خالص باشد، صاف و یک دست باشدلکنت زبان نداشته باشد و مقصود دیگری را خوب فهمیده و به دیگران منتقل کند.(۱)
و معنای عجم و عجمی عبارت است از: غیر عرب، کسی که نتواند فصیح سخن بگوید چه عرب باشد چه غیر عرب ، فرد کاملاً بی‌اطلاع و کسی که منکر حقیقتی شود و اعجم به کسی گویند که: لال، زبان بسته، گنگ یا بی‌عقل باشد.(۲)
همانطور که در عبارت فوق که برگرفته از واُه نامه می باشد عنوان گردید ،ٰواژه عجم در لغت بار منفی دارد و مراد از آن کسی است که از بیان مراد خود گنگ است. هرچند به ظاهر عرب باشد. در روایات نیز تأیید این برداشت موجود است، از جمله در روایتی از امام صادق(ع) آمده است:
«شعیان ما عرب هستند و سایر مردم اعرابی [بادیه نشین و بیگانه از تعالیم اسلام]اند»(۳)
در روایت دیگر می‌فرماید: «مؤمن عرب است. » (۴)
در تاکید بر صحت کلام فوقٰ،اگر کلمه عجم را با استفاده از دیکشنری بابیلون(WWW.BABYLON.COM) به زبان انگلیسی ترجمه کنیم عبارت زیر مشاهده می گردد:
adj. speaking incorrect Arabic; foreign, non-Arabic; dumb, mute (animal)
n. beast, animal, brute
۳) قسمت «بیان» به بعد که در متن عربی این حدیث آمده، کلام امام(ع) نیست و توضیح روایت است که نویسنده کتاب با ذکر این جمله وارد توضیح روایت شده و«بیان» به معنای توضیح است، در حالی که مترجم جمله «بیان» را این گونه معنى کرده که «روشن است» و به امام(ع) نسبت داده است!
۴) روایت از امام صادق(ع) است که به اشتباه به امام حسین(ع) نسبت داده شده است!
کسی که اندک آشنایی با روایات داشته باشد، می‌داند که مراداز «ابی عبدالله» در روایات به صورت مطلق، امام صادق(ع) است، نه امام حسین(ع.
۵) قسمت پایانی متن فوق [از جمله: «سوء رأی الثانی» به بعد] رفتار خلیفه دوم با اسیران فارس نقل شده که مترجم این بخش را هم به عنوان حدیث از امام حسین نقل کرده،و از همه بدتر این که ادامه نقل را حذف کرده است.
۶) ادامه این نقل اعتراض امیرالمؤمنین علی(ع) است به رفتار خلیفه دوم. ایشان خطاب به خلیفه دوم می‌فرماید: «پیامبر فرموده کریمان هر قومی را احترام کنید، هرچند مخالف با شما باشند. این جماعت عجم حکیمان و کریمان هستند که آغوششان را با تسلیم به روی ما گشوده و اسلام را قبول کرده‌اند و من حق خودم و بنی هاشم را از آنان بخشیدم. »
—————————————————————————————————-
حال ابتدا متن عربی عبارت، با ۳رنگ که جدا کننده حدیث(رنگ سبز) می باشد از توضیح و بیان نویسنده(رنگ آبی) ،و همچنین توضیح نویسنده(رنگ آبی) از سوء رای عمر و رای غلط او و اعتراض امیرالمومنین حضرت علی (ع) (رنگ قرمز) ]اعتراض حضرت امیر (ع) در عکس موجود نیست[، سپس ترجمه غلطیرا که از این حدیث شده و در اینترنت رایج شده است می آوریم و درنهایت ترجمه صحیح عبارت با حفظ ۳رنگ متفاوت و توضیحات لازم را ذکر می کنیم تا تفاوت این دو ترجمه روشن شود.(درمورد متن وترجمه صحیح ، جدا کردن ۳قسمت گفته شده با ترکیب رنگ اعلام شده تا انتهای نوشتار رعایت می گردد.)
متن عربی کامل عبارت به همراه عکس ناقص موجود در اینترنت از عبارت:
عن ضریس بن عبد الملک قال سمعت أبا عبد الله ع یقول نحن قریش و شیعتنا العرب و عدونا العجم، بیان و شیعتنا العرب أی العرب الممدوح من کان شیعتنا و إن کان عجما و العجم المذموم من کان عدونا و إن کان عربا یمن ط ۴۷ سوءُ رأیِ الثانی فِی الأعاجملمّا ورد سَبیُّ الفُرسْ الی المدینه أرادَ الثّانی أنْ یبیعَ النّساء وأنْ یَجْعلَ الرّجالَ عبید العرب و عَزَم عَلی أنْ یَحْمِلَ العلیل والضّعیف والشّیخ الکبیر فی الطّواف
باقی متن که در عکس موجود نیست:
و حَوْلَ البیت علی ظهورهم، فقال امیرالمؤمنین(علیه‌السلام): اِنّ النّبی (صلی‌الله علیه وآله وسلم) قال: اکرمُوا کریمَ قومٍ وإنْ خالفوکم وهؤلاء الفُرس حُکماءٌکرماء فقد ألْقوا إلینا السّلام ورَغَبوا فی الإسلام وقد إعتقتُ منهم لوجهِ الله حَقّی و حَقّ بنی هاشم … الخ.(۵)
ترجمه غلط رایج در اینترنت:
«ما از تبار قریش هستیم و هواخواهان ما عرب و دشمنان ما ایرانی ها هستند. روشن است که هر عربی از هر ایرانی بهتر و بالاتر و هر ایرانی از دشمنان ما هم بدتراست. ایرانیهارا باید دستگیر کرد و به مدینه آورد، زنانشانرا بفروش رسانید و مردانشانرا به بردگی و غلامی اعراب گماشت. »
هم چنان که در این ترجمه ملاحظه می کنید اولا کلمه عجم به ایرانی ترجمه شده است که این نوع ترجمه در نوع خودش بی نظیر است زیرا هیچ لغت شناسی تا به حال عجم را به ایرانی ترجمه نکرده است وثانیا عبارت« روشن است که هر عربی از هر ایرانی بهتر و بالاتر و هر ایرانی از دشمنان ما هم بدتراست…»که غلط ترجمه شده است جزء حدیث نیست و به عنوان شرح وتوضیح نویسنده کتاب نسبت به حدیث می باشد ولی ایشان فکرکرده است که جزء حدیث است و همه را یک جا ترجمه کرده است.
ترجمه صحیح
حدیث این است که:امام صادق(ع) فرمودند: «ما قریش هستیم و شیعیان ما عرب هستند و دشمنان ما عجم»
( درادامه نویسنده شرح می دهد که : )
« شیعیان ما از عربند ، ودر واقع عرب ستایش شده کسی است که از شیعیان ما باشد اگر چه عجم باشد. و عجم نکوهش شده کسی است که دشمن ما باشد اگر چه عرب باشد. »
حال باتوجه به معنای لغات عرب و عجم بیان شده در ابتدای نوشتارترجمه واضحتر متن فوق به زبان پارسی چنین است:
امام صادق(ع) فرمود: «ما قریش هستیم و شیعیان ما خالص و فهیم هستند و دشمنان ما بی اطلاع،ٰ‌منکر حقیقت و گنگ هستند.»
( درادامه نویسنده شرح می دهد که : )
« شیعیان ما از عربند ، ودر واقع فرد خالص و فهیم ستایش شده کسی است که از شیعیان ما باشد اگر چه از غیر نژاد عرب باشد. و فردبی اطلاع،ٰ‌منکر حقیقت و گنگ نکوهش شده کسی است که دشمن ما باشد اگر چه از نژاد عرب باشد. »
نکته ای که نباید مورد غفلت قرار بگیرد آن است که واژه «الممدوح» در “العرب الممدوح ” و «المذموم» در “العجم المذموم” صفت‌اند ونه خبر ، بنابراین معنای بیان نویسنده کتاب این نبوده است که «عرب ستایش شده است» و «عجم نکوهش شده است» بلکه ترجمه صحیح آن به صورت صفت و موصوفی است ، یعنی «عرب ستایش شده کسی است که » و «عجمنکوهش شده کسی است که ».
ومتاسفانه این فرد که در صدد انتشار این حدیث بوده است نتوانسته است فرق بین صفت و خبر را بفهمد.
اما ترجمه صحیح ادامه متن در موردسوء نظر خلیفه دوم در باره غیر عرب ها و اعتراض امیرالمومنین (ع)
سوء رای خلیفه دوم درمورد غیر عرب ها(اعاجم). وقتی اسیران فارس را به مدینه آوردند، خلیفه دوم خواست و اراده کرد زنان آنان را بفروشد و مردان آنان را برده عرب قرار دهد و قصد داشت که ناتوانان از طواف را مانند مریض، ضعیف و پیران را بر دوش آنان نهد، امیر المؤمنین(ع) فرمود: «پیامبر خدا(ص) فرمود: «کریم هر قومی را احترام کنید، هرچند دشمن شما باشد.» و این جماعت فارس، حکیمان و کریمان هستند که آغوش خود را با تسلیم برای ما گشوده و مایل به اسلام شده‌اند؛ و من سهم خودم و بنی هاشم را از آنان بخشیدم».
حالاین ترجمه صحیح باترجمه ناقص وسراسر غلطی که از این عبارت رایج شده است مقایسه کنید.
ایشان رفتار بد خلیفه دوم را این طور ترجمه کرده است:
«ایرانیهارا باید دستگیر کرد و به مدینه آورد، زنانشانرا به فروش رسانید و مردانشانرا به بردگی و غلامی اعراب گماشت.»
اولا این عبارت ، از حدیث امام حسین(ع) (درحقیقت امام صادق(ع) ) نیست وگزارشی است که نویسنده کتاب مناقب از رفتار خلیفه دوم ارائه می دهد.
ثانیا معنای عبارت این نیست که« ایرانی ها را باید دستگیر کرد و به مدینه آورد، زنانشانرا به فروش رسانید و مردانشانرا به بردگی و غلامی اعراب گماشت» بلکه درمتن گفته شده است خلیفه دوم اراده داشت چنین کاری انجام دهد که حضرت امیرالمومنین (ع) اعتراض کردند ، در صورتی که آن چه به غلط ترجمه غلط شده این است که « ایرانی ها را باید دستگیر کرد…»
در نهایت لازم به ذکر است روایات فراوانی در مدح عجم آمده است که یکی از آنها روایتی است که در ابتدای این متن آمده است ولی متاسفانه مغرضانه آن را حذف کرده اند .
امام صادق (ع) می‌فرماید: «اگر قرآن بر عجم و غیر عرب نازل می‌شد، عرب به آن ایمان نمی‌آورد، و قرآن بر عرب نازل شد و عجم به آن ایمان آوردند و این فضیلتی است برای عجم».
هم چنان که ملاحظه می شود امام صادق (ع) از عجمبه نیکی یاد کرده است که دارای تعصبات قومی نیستند و به قرانی که عربی نازل شده است ایمان آوردند.
گذشته از این که در هیچ روایتی نکوهش ایرانیان نیامده، چنین چیزی با قرآن و روح تعالیم پیامبر (که می‌فرمود: «هیچ عربی را بر عجم فخر نمی‌باشد و گرامی‌ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست») سازگار نیست. حدیثی که از امام صادق نقل شد (همان گونه که در توضیح مرحوم شیخ عباس قمی از مرحوم مجلسی نقل شده) منظور این نیست که عجم دشمنان اهل بیت هستند.
پی‌نوشت‌ها:
۱ـ برای دست یافتن به معانی یاد شده مراجعه شود به: المنجد، ص ۴۹۵؛ فرهنگ جامع نوین، ج ۲، ص ۹۶۹.
۲- مراجعه شود به: فرهنگ جامع نوین، ج ۲، ص ۹۵۶، ۹۵۷؛ فرهنگ معین، ج ۲، ص ۲۲۸۷.
۳ـ کافی، ج ۸، ص ۱۶۶.
۴ـ بحار، ج ۶۴، ص ۱۷۱.
۵ـ سفینه البحار، ج ۲، ص ۱۶۵.
پی نوشت گمانه:
از نظر ما این ردیه در موارد مهمی همچون جملات و داستان متعلق به خلیفه دوم و مخالفت امام علی قابل اتکا می باشد هرچند در خصوص اثبات عدم اشاره واژه عجم به ایرانیان با توجه به توضیحات خود راوی حدیث، کماکان ابهامات زیادی وجود دارد.
